پس از سه سال و نیم بن بست، عربستان سعودی دست از محاصره قطر برداشته است. اما چه چیزی باعث این تغییر شد؟ علی رغم این که بسیاری از عناوین خبری خاورمیانه در مورد وقایع تشدید کننده تنش های منطقه ای است، اخبار مربوط به پیشرفت های چشم گیری در روابط عربستان و قطر در آستانه اجلاس شورای همکاری خلیج فارس اتفاق خوبی بود. دستیابی به موفقیت در بحران شورای همکاری خلیج فارس سرانجام در 4 ژانویه رخ داد که « عماد ناصر الصباح» وزیر امور خارجه کویت اعلام کرد که توافق نامه ای بین عربستان و قطر احتمالا منجر به کاهش عمده اختلافات خلیج فارس می شود که از اواسط 2017 ناگهان روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را با دوحه قطع کرد.
به گزارش روزانه نیوز ، توافق نامه عربستان و قطر نقطه عطف برای مقامات کویت است که تلاش گسترده ای انجام داده اند تا طرفین اختلاف شورای همکاری خلیج فارس را به سمت توافق برسانند. مشابه کویت؛ برای سلطان نشین عمان که همواره در قبال جنگ خلیج فارس بی طرف بوده؛ این موفقیت مثبت خواهد بود زیرا مسقط به شدت از تلاش هایی که برای کاهش تنش های منطقه ای و یافتن راه حل های دیپلماتیک برای منازعات و اختلافات خاورمیانه پشتیبانی کند حمایت می کند.البته ایالات متحده د این توافق بسیار مهم خواهد بود اما این مسئله بیشتر به دلیل نگرانی عربستان در مورد سیاست خارجی دولت جدید بایدن است. ریاض خواستار حسن نیت رئیس جمهور بایدن در مقابل بسیاری از موضوعاتی است که به وجهه عربستان سعودی سیب رسانده است.
بر اساس این توافق نامه، عربستان سعودی مرزهای زمینی، هوایی و دریایی خود را در آستانه اجلاس شورای همکاری خلیج فارس در ماه جاری با قطر گشود و در مقابل دوحه پرونده های قضایی خود را علیه کشورهای محاصره کننده کنار می گذارد.اگرچه این کاهش تنش های سعودی و قطری به طور کامل مناقشه شورای همکاری خلیج فارس را حل نمی کند و حتی به ریشه های اصلی این بحران پرداخته نمی شود اما نشانه ثبات منطقه ای مثبت است.
« باربارا اسلاوین» کارشناس ارشد شورای آتلانتیک نوشت: « من شک دارم که شاهد افزایش ناگهانی همکاری بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس باشیم زیرا آن ها در طی چهل سال گذشته نتوانسته اند از حوزه نظامی با یکدیگر سازگار باشد و علاوه بر این منافع و روابط متفاوتی با قدرت های خارجی دارند.» « با این حال از هر چیی که تنش ها را در منطقه کاهش دهد باید استقبال کرد و امیدواریم که این امر منجر به دیپلماسی بیشتر و تهدیدات و اقدامات خشونت آمیز کمتر شود.»سایر قدرت های منطقه ای از این دستیابی به موفقیت در روابط عربستان و قطر چه چیزهایی را می توانند به دست آورند و یا از دست دهند؟ از نظر ترکیه این خبر مثبت خواهد بود. پس از وقوع بحران شورای همکاری خلیج فارس ( اواسط 2017) ترکیه یکی از نخستین قدرت هایی بود که به شدت از قطر در مقابل محاصره کشورهای عربی حمایت کرد.در واقع از زمان شروع محاصره قطر؛ « رجب طیب اردوغان » رئیس جمهور ترکیه محاصره را « غیراسلامی » دانست و آن را محکوم نمود.آنکارا از نظر دفاع ملی، امنیت غذایی، دیپلماسی و سایر حوزها در دفاع از قطر در مقابل کشورهای محاصره کننده نقش اساسی و تعیین کننده ای داشت.در حالی که ترکیه به دنبال بهبود روابط با عربستان است؛ بحران خلیج فارس چشم انداز مناسبات آنکارا و ریاض را تضعیف می کرد اما با بهبود مناسبات عربستان و قطر؛ ترکیه می تواند بدون تضعیف ائتلاف آنکارا – دوحه؛ رابطه قدرتمندی با ریاض برقرار کرد.حضور نیروهای نظامی ترکیه قطر به بازدارندگی دوحه در مقابل کشورهای محاصره کننده کمک کرد. اما بزرگترین بازنده پایان مناقشه قطر؛ ایران می باشد. تهران از زمان تاسیس شورای همکاری خلیج فارس تلاش کرده تا از شکاف موجود داخلی آن ها برای تامین منافع خود بهره برداری کند.
یکی دیگر از بازندگان اصلی پایان مناقشه خلیج فارس؛ امارات متحده عربی می باشد که نسبت به موضع گیری ریاض در قبال قطر کمترین رضایت دارد.دستورکار ضد قطر ابوظبی عمدتا مرتبط با اختلافات ایدئولوژیکی آن با دوحه است.مسئله اخوان المسلمین و اسلام سیاسی مهم ترین متغیر تنش زا بین طرفین است. « ساموئل رامانی» محقق ارشد دانشگاه آکسفورد در توئیتی نوشت: « من واقعا دشوار می بینم که پس از نشست ژانویه شورای همکاری خلیج فارس، سیاست های امارات متحده عربی در قبال قطر بسیار تغییر کند.» وی افزود: « فراتر از شکاف عقیدتی؛ آن ها با یکدیگر در سرتاسر مغرب، افریقای شمالی و روابط دوبی با آنکارا اختلافات زیادی دارند.» در عین حال؛ در طی سال 2021 دلیل خوبی وجود دارد که انتظار داشته باشیم که روابط عربستان و ترکیه در کنار کاهش تنش بین ریاض و دوحه بهبود یابد این در حالی است کشورهای عربی خلیج فارس باید با واقعیت های جدید سیاست خارجی امریکای پساترامپ سازگار شوند.بدون شک ، اگر سعودی ها ضمن بهبود روابط خود با قطر و ترکیه ، از ائتلاف امارات متحده عربی علیه آنکارا فاصله بگیرند ، می تواند پیامدهای عمده ای برای درگیری امارات – ترکیه در از شامات تا شاخ آفریقا داشته باشد.
منبع: تی آرتی ورلد
جورجیو کافیرو کارشناس ارشد انستیتو میدل ایست
ترجمه : هیئت تحریریه
