با پیروزی حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان در سال 2003م مناسبات ترکیه و اسرائیل صمیمانه بود. با وجود این که تل اویو در مورد گرایشات اسلام گرایانه اردوغان نگرانی داشت اما دو کشور رزمایش نظامی مشترک برگزار کردند و در حوزه های تجاری و نظامی همکاری نزدیکی با یکدیگر داشته اند. در ژانویه 2005م اردوغان با « موشه کاتساو» نخست وزیر سابق اسرائیل دیدار کرد و از هشدار وی در مورد برنامه هسته ای ایران حمایت نمود. در نوامبر 2007م « شیمون پرز» با تاکید بر روابط ترکیه و اسرائیل؛ نخستین رئیس جمهور اسرائیل بود که در پارلمان ترکیه سخنرانی کرد.
به گزارش روزانه نیوز ، اما در مورد مسئله فلسطین شاهد انتقاد اردوغان از سیاست های اسرائیل بوده ایم. برای نمونه انتقاد از قتل شیخ یاسین رهبر حماس در سال 2004 یکی از مهم ترین انتقادات ترکیه نسبت به اسرائیل می باشد که اسرائیل را به « دولت تروریسم» توصیف نمود. اما در نهایت این اختلافات تحت تاثیر روابط اقتصادی و نظامی دو کشور قرار گرفت. اما اردوغان با انتقاد از اسرائیل توانست به دو هدف اصلی خود دست یابد: نخست؛ این مسئله به اردوغان اجازه داد تا از یک سو ترکیه را به عنوان قهرمان اصلی آرمان فلسطین به تصویر بکشد و دوم اسرائیل را به عنوان محرک نارضایتی های سیاسی و اقتصادی در ترکیه مورد سرزنش قرار دهد.
بهره برداری از احساسات ضد صهیونستی مردم ترکیه یکی از راهبردهای اصلی دولت اردوغان برای کسب حمایت داخلی می باشد. در آخرین نظرسنجی دانشگاه « بیلگی استانبول» نزدیک 14 درصد مردم ترکیه؛ اسرائیل را بزرگترین تهدید برای ترکیه می دانند. یکی از مهم ترین عواملی که باعث شد تا احساسات مردم ترکیه نسبت به اسرائیل تیره شود « حمله اسرائیل به ناوگان غزه در مه 2010» بود که اردوغان آن را « اقدام تروریستی دولتی غیرانسانی» توصیف نمود.
گسترش روابط غیررسمی بین اسرائیل و دولت های عربی خلیج فارس به خصوص عربستان و امارات باعث شد تا حمایت ترکیه از مسئله فلسطین افزایش پیدا کند. برای نمونه دولت اردوغان در سال 2017م از کشورهای مسلمان خواست تا « قدس» را به عنوان پایتخت فلسطین مورد شناسایی قرار دهد و سفارت خود را در قدس شرقی بازگشایی نمایند. حتی ترکیه با میزبانی نمایندگان حماس و فتح در 22 سپتامبر مشارکت خود را در مذاکرات آشتی درون فلسطینی گسترش دادند. در تداوم مسیر تقویت احساسات ضد صهیونیستی توسط دولت اردوغان؛ وی اسرائیل را به همکاری با آمریکا و انگلیس برای مشارکت در کودتای 2016 فتح الله گولن متهم نمود. مواضع ضد اسرائیلی دولت اردوغان همواره باعث نگرانی مقامات رژیم صهیونیستی شده است. در اوایل سال جاری «یوسی کوهن» رئیس موساد به مقامات اطلاعاتی مصر، عربستان و امارات تاکید کرد که تهدید واقعی ترکیه می باشد. مقامات رژیم صهیونیستی ؛ ترکیه را تهدید راهبردی در حال رشد توصیف می کنند. حتی برخی از تحلیلگران هدف اصلی عادی سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل را ترکیه می دانند.
بنابراین در مجموع اهداف اصلی آنکارا در حرکت به سمت مصالحه با تل آویو شامل موارد زیر است:
جنگ قره باغ: نخستین عامل جنگ قره‌باغ است. آنکارا و تل‌آویو که هر دو منافع مشترکی را در جمهوری آذربایجان جستجو می‌کنند در طول مناقشه قره‌باغ کوهستانی کمک‌های چشمگیر نظامی در اختیار باکو قرار دادند که در نهایت به پیروزی آذربایجان در جنگ با ارمنستان منتهی شد. این امر موجب شده تا الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان برای جبران خدمت ترکیه و رژیم صهیونیستی به باکو در آزادسازی قره‌باغ، به عنوان میانجی میان تل‌آویو – آنکارا وارد میدان شود.
تلاش برای جلب رضایت جو بایدن: دومین عامل تنش‌زدایی ترکیه در روابط با رژیم صهیونیستی، به پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بازمی‌گردد. ترکیه به دلایلی نظیر رویکرد منفی جو بایدن به رجب طیب اردوغان، مخالفت بایدن با سیاست خارجی منطقه‌ای ترکیه و احتمال تشدید اختلافات پیرامون سامانه اس400، از روی کار آمدن جو بایدن نگران است. به زعم مقامات ترکیه رابطه خوب با اسرائیل در دولت بایدن به نفع آنها تمام خواهد شد. گالیا اشتراوس، محقق ارشد در موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل معتقد است «هر دو طرف می‌توانند مبادله سفیر را به مثابه گامی در راستای حسن نیت ارائه دهند تا به دولت بایدن نشان دهند که طرفین مشتاق کاستن از تنش هستند.
مسئله اقتصادی: مشکلات و گرفتاری‌های اقتصادی دولت رجب طیب اردوغان در بطن تلاش‌های ترکیه برای چرخش به سوی اسرائیل است. این گرفتاری‌های اقتصادی در صورت اجرای تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا در آینده احتمالاً بیشتر خواهد شد. تسفی برئیل، نویسنده اسرائیلی در مطلبی در روزنامه هاآرتص نوشت: علت تمایل آنکارا برای بهبود روابط خود با اسرائیل، تلاش شرکت «یلدریم» ترکیه برای پیروزی در مناقصه‌ای برای پیشبرد امور بندر حیفاء در اسرائیل است که شرکت‌های خارجی دیگری از جمله یک شرکت اماراتی در آن با ترکیه رقابت می‌کنند.
بنابراین انتصاب اولوتاس به عنوان سفیر ترکیه در اسرائیل در راستای همین منافع می باشد. بی اعتمادی طولانی مدت ترکیه و اسرائیل این اطمینان را ایجاد می کند که بازگشت به روابط دوجانبه همکاری جویانه سال ها ی نخست اردوغان غیرواقع بینانه است. با این حال تحولات اخیر حکایت از این دارد که در سال 2021م روزنه های امیدی برای کاهش تنش بین دو کشور وجود دارد.
نویسنده: علی رضا علیپور
